ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ

Συνέντευξη με τον επικεφαλής της ΜΚΟ Public Advocacy (www.protiktor.com), συντονιστή τουδικτύου της προστασίας δικαιωμάτων Public Advocacy Network(www.publicadvocacynetwork.org), Ντενίσοβ Ο.Σ.

Ποια από τα σημαντικά προβλήματα των θρησκευτικών οργανισμών θεωρείτε πιο επίκαιρα;

Σήμερα οι θρησκευτικοί οργανισμοί σε όλο τον κόσμο βρίσκονται σε αρκετά δύσκολη κατάσταση.Αυτό προκύπτει από τη συνεχώς αυξανόμενη πίεση η οποία ασκείται από την κοσμική κοινωνία στους πιστούς ανεξάρτητα από τη θρησκεία τους. Αυτή η πίεση εκδηλώνεται σε διάφορους τομείς – από την προώθηση των αμφιλεγόμενων εννοιών του φεμινισμού, του κοινωνικού φύλου (gender), των λεγόμενων «δικαιωμάτων» των ΛΟΑΤ μέχρι τη μη-παροχή της πραγματικής προστασίας δικαιωμάτων στους θρησκευτικούς οργανισμούς σε ορισμένα κράτη. Οι συγκρούσεις στη Σερβία, την ΠΓΔΜ, την Εσθονία και την Ουκρανία οι οποίες προέκυψαν από τις προσπάθειες των πολιτικών να χρησιμοποιήσουν τον κρατικό μηχανισμό για την άσκηση πιέσεως στην Εκκλησία έδειξαν ότι τέτοιες ενέργειες εν τέλει βλάπτουν όσο το κράτος τόσο και την κοινωνία προκαλώντας διαφωνίες και καταστρέφοντας τις βάσεις της ασφάλειας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Τα προβλήματα όμως δεν περιορίζονται σε τοπικές συγκρούσεις ή στις προσπάθειες να αλλοιώσει κανείς τη θρησκευτική πολυμορφία σε εκάστοτε χώρα. Είναι απαραίτητο να καταλάβουμε ότι υπάρχουν άτομα και οργανισμοί που σκοπεύουν να εξαφανίσουν τη θρησκεία από τη ζωή των ανθρώπων ή να μετατραπεί η εκκλησία σε ένα οργανισμό ανεκτικό ως προς πάσης φύσεως αντιχριστιανικές αξίες ο οποίος δε θα έχει τίποτα κοινό με τη θρησκευτική ζωή που υπάρχει σήμερα. Για το λόγο αυτό οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί πρέπει να ξεκαθαρίσουν: είτε θα συμμετέχουν σε δύσκολο πολύπλευρο αγώνα για να διατηρήσουν τα δικαιώματά τους και τη δυνατότητα της θρησκευτικής ζωής για τις μετέπειτα γενιές, είτε με την ισορροπία των δυνάμεων και των συμφερόντων η προστασία των δικαιωμάτων των θρησκευόμενων ατόμων θα εξασθενίζεται σταδιακά και τότε οι θρησκευόμενοι θα πρέπει να ετοιμαστούν για την ύπαρξη εντός κλειστών κοινοτήτων στερούμενων δικαιωμάτων.

Όμως κανένας δεν αρνείται το δικαίωμα του ανθρώπου να εκδηλώνει ελεύθερα τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις, σε τι βλέπετε την εξασθένηση της προστασίας των δικαιωμάτων των θρησκευόμενων και τον κίνδυνο που απειλεί την ορθόδοξη κοινότητα;

Για να καταλάβουμε την ουσία του προβλήματος δεν αρκεί μόνο η ανάγνωση του κειμένου της Διεθνούς Συμβάσεως ή του Συντάγματος κάποιας χώρας. Πρέπει να γνωρίζουμε πως εφαρμόζονται αυτοί οι νόμοι στην πραγματικότητα και να καταλαβαίνουμε ότι η ερμηνεία της ελευθερίας της θρησκείας μπορεί να διευρύνει ή να στενεύει το πραγματικό νόημα που περιέχει το δίκαιο σύμφωνα με τους συντάκτες των διεθνών συμβάσεων και άλλων νομικών εγγράφων. Ακριβώς μέσω της παράνομης «στένεψης» του δικαίου πραγματοποιείται η σταδιακή αλλοίωση του νομικού πεδίου παγκοσμίως. Πρωτ’ απ’ όλα πρόκειται για το γεγονός ότι η ελευθερία της θρησκείας δεν αμφισβητείται από κανένα προσωπικά, αλλά η ομαδική υλοποίηση αυτού του δικαιώματος, η δημοσιότητα, η δυνατότητα της χρήσης του εκπαιδευτικού συστήματος στο πεδίο της θρησκευτικής ζωής συχνά αλλοιώνονται ανάλογα με τις πολιτικές διαθέσεις των φατριών οι οποίες μετέχουν στην εξουσία. Πρέπει να καταλαβαίνουμε ότι στη σύγχρονη κοινωνία το να έχει κανείς το θεωρητικό δικαίωμα σε κάτι δεν σημαίνει ότι έχει την πραγματική δυνατότητα να εφαρμόζει αυτό το δικαίωμα σε ορισμένες περιστάσεις. Αυτή η κατάσταση απαιτεί από τις θρησκευτικές κοινότητες την αλλαγή της στάσης τους ως προς την προστασία των δικαιωμάτων τους. Ενώ παλιότερα μπορούσαν να βασιστούν στο κράτος και να αναμένουν ότι το νομικό σύστημα όντως θα τους εγγυηθεί την πραγματική προστασία, πλέον αυτό δεν επαρκεί. Σχετικά με πολλά ζητήματα, όπως «τα δικαιώματα» των ΛΟΑΤ, τη νομοθεσία για τις εκτρώσεις, τις θέσεις σχετικά με τα εγκλήματα ανηλίκων, το κράτος επηρεάζεται πολύ από διάφορους σπουδαίους διεθνείς οργανισμούς˙ και εάν το κράτος δε θα βασίζεται σε εθνικούς οργανισμούς προστασίας δικαιωμάτων και άλλα πολιτικά κινήματα είναι καταδικασμένο στην ήττα. Γι’ αυτό το λόγο οι ορθόδοξες κοινότητες πρέπει να μάθουν να προωθούν τα συμφέροντά τους και να προστατεύουν τα δικαιώματά τους στον ΟΗΕ, ΟΑΣΕ, τις επιτροπές σε διεθνή δικαστήρια, καθώς στην κοινότητα πραγματογνωμόνων, απ’ όπου πολύ συχνά προέρχεται η θεωρητική τεκμηρίωση και η πρακτική υλοποίηση των ιδεών οι οποίες στην πορεία αποκτούν την αντιχριστιανική έννοια.

Υπάρχουν θετικά παραδείγματα της προστασίας δικαιωμάτων των θρησκευόμενων;

Ναι, συγκεκριμένα, οι οργανισμοί της καθολικής εκκλησίας δραστηριοποιούνται εφικτά παγκοσμίως, συμμετέχουν ενεργά στην προστασία των δικαιωμάτων των κοινοτήτων τους. Αυτό οφείλεται κατά πολύ στη συστηματική αντιμετώπιση του προβλήματος, επειδή το Βατικανό είναι κράτος και έχει περισσότερες δυνατότητες για την άσκηση της επιρροής. Όμως η πρωτοβουλία όλων αυτών των δράσεων ανήκει στους ίδιους τους πιστούς. Ως μία από τις πιο εφικτές καμπάνιες μπορεί να αναφερθεί το κίνημα κατά των εκτρώσεων σε όλο τον κόσμο. Η δραστηριότητα των κοινωνικών οργανισμών που δημιουργήθηκαν όχι μόνο από τους καθολικούς, αλλά και από τις μη-θρησκευτικές ομάδες έχει ουσιαστικά αποτελέσματα˙ διεξάγονται τα δημοψηφίσματα, οι μαζικές διαμαρτυρίες, η συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την προώθηση ορισμένων στάσεων σε διεθνείς οργανισμούς. Φυσικά, αυτά τα κινήματα αντιμετωπίζουν προβλήματα εξαιτίας της αντίστασης των αντιπάλων τους που έχουν ισχυρή χρηματοδότηση και δεν έχουν έλλειψη ούτε προσωπικού, ούτε πόρων. Δυστυχώς ανάμεσα στις ορθόδοξες κοινότητες δεν παρατηρείται τέτοια ομοφωνία, ούτε γίνονται οι διεργασίες απαραίτητες για τη λύση έστω των βασικών προβλημάτων.

Ποιες δράσεις υλοποιεί ο δικός σας οργανισμός;

Ο οργανισμός μας έχει το συμβουλευτικό ρόλο στο Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο του ΟΗΕ και δραστηριοποιείται ενεργά στο Συμβούλιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα του ΟΗΕ, του ΟΑΣΕ και του Συμβουλίου της Ευρώπης, συνεργάζεται με τους ειδικούς ομιλητές του ΟΗΕ σε θέματα θρησκείας, προστασίας δημοσιογράφων και συνηγόρων του πολίτη. Έχουμε τη δυνατότητα να συνεργαζόμαστε εφικτά με διάφορους αντιπροσώπους του διεθνούς νομικού μηχανισμού σε θέματα παραβίασης ανθρώπινων δικαιωμάτων. Επειδή κάποιες διεργασίες είναι απόρρητες – πρώτ’ απ’ όλα προς το συμφέρων των θυμάτων – δεν μπορούν όλες οι δραστηριότητες να δημοσιευτούν, θα ήθελα όμως να σημειώσω όμως μερικές από τις τελευταίες δράσεις μας σχετικά με την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία˙ τη συμμετοχή μας στην 37η συνεδρίαση του Συμβουλίου ανθρώπινων δικαιωμάτων του ΟΗΕ, τις διεργασίες στα πλαίσια της Γενικής Περιοδικής Αναθεώρησης στην Ουκρανία και τις συναντήσεις και τις συζητήσεις με τον ειδικό ομιλητή του ΟΗΕ για την ελευθερία της θρησκείας και των πεποιθήσεων τον Αχμέντ Σαχίντ. Επίσης επικοινωνούμε συνεχώς με την αποστολή του ΟΑΣΕ. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι δικηγόροι με τους οποίους συνεργαζόμαστε διαχειρίζονται πολλές από τις σημαντικότερες υποθέσεις σχετικές με τις κοινότητες και τους θρησκευόμενους της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, επιβλέπουμε ακόμα περισσότερες υποθέσεις οι οποίες περιλαμβάνονται στους απολογισμούς μας, στέλνουμε αιτήσεις και γνωστοποιήσεις στον ΟΗΕ, το Συμβούλιο της Ευρώπης και άλλους διεθνείς οργανισμούς προστασίας δικαιωμάτων. Φέτος καταθέσαμε αιτήσεις στον ΟΗΕ σχετικά με την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία και το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, συμμετείχαμε στη Γενική Περιοδική Αναθεώρηση της ΟΗΕ για θέματα των ορθόδοξων κοινοτήτων στις χώρες όπως ΠΓΜΔ και Κύπρος, καθώς σε μερικά κράτη της Εγγύς Ανατολής.

Κατά τη γνώμη σας ποια ζητήματα είναι τα πιο επίκαιρα για την Ουκρανία και τι έχετε να πείτε σχετικά με την δυνατότητα της παραχώρησης του αυτοκεφάλου σ’ αυτήν από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως;

Δυστυχώς παρατηρούμε πολυάριθμες περιφρονητικές δηλώσεις και ομιλίες γεμάτες μίσος σχετικά με τους θρησκευόμενους και τους θρησκευτικούς οργανισμούς της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, καθώς την ανοιχτή αδράνεια του κρατικού συστήματος στον τομέα της προστασίας δικαιωμάτων ως προς τα πρόσωπα που έπραξαν εγκλήματα και άλλες παραβιάσεις κατά των θρησκευόμενων της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Μαζί με την πληροφορική καμπάνια κατά της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στα ΜΜΕ όλες αυτές οι δράσεις οδηγούν στη διαμόρφωση «της εικόνας του εχθρού» των ορθόδοξων Ουκρανών. Ο λόγος είναι η κανονική σχέση της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας με τη Μόσχα και η επιθυμία μερικών πολιτικών να χρησιμοποιήσουν το εκκλησιαστικό ζήτημα για τα συμφέροντά τους. Γι’ αυτό το λόγο γίνεται η πληροφοριακή καμπάνια για τη παραχώρηση του αυτοκεφάλου στην ουκρανική εκκλησία. Ο πρόεδρος της Ουκρανίας Π. Ποροσένκο δηλώνει πως τάχα έχει συνεννοηθεί με το Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως γι την παραχώρηση από αυτόν του αυτοκεφάλου στην Ουκρανική Εκκλησία. Όπως είναι γνωστό, η Ιερά Σύνοδος του Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως δήλωσε ότι αυτό το ζήτημα θα εξεταστεί με την πρωτοβουλία των ορθόδοξων χριστιανών και του Κοινοβουλίου της Ουκρανίας μέσω των συζητήσεων με άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες. Όμως, πρέπει να παρθεί υπ’ όψιν ότι κανένα κανονικό ορθόδοξο θρήσκευμα δεν απευθύνθηκε στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως για την απόκτηση του αυτοκεφάλου. Μοναδική κανονική Εκκλησία στην Ουκρανία είναι η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου της Μόσχας και αυτό το θρήσκευμα έχει μεγάλο πλήθος ενοριακών οι οποίοι δεν επιθυμούν να αλλάζουν την εκκλησία στην οποία υπάγονται. Το Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως δεν μπορεί να παραχωρήσει το αυτοκέφαλο στην Ουκρανία επειδή δεν έχει κανένα θρησκευτικό θεσμό στην Ουκρανία ο οποίος θα υπαγόταν σε αυτό. Εάν ιδρυθούν τέτοιοι θεσμοί, δηλαδή εάν κάποιοι φορείς θα υπαχθούν στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως, αυτό σίγουρα θα προκαλέσει εντάσεις σε όλο τον Ορθόδοξο κόσμο ενώ στην Ουκρανία θα οδηγήσει σε καινούριες παραβιάσεις των δικαιωμάτων των αντιπροσώπων της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Έτσι, από το 2015 σημειώσαμε πάνω από 40 περιστατικών της βίαιας κατάληψης των ναών της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ακόμα περισσότερες ενορίες αντιμετωπίζουν διάφορες συγκρούσεις. Πολλές περιπτώσεις της παραβίασης των δικαιωμάτων των θρησκευόμενων αναφέρονται στους απολογισμούς των διεθνών οργανισμών, όπως την αποστολή του ΟΗΕ στην Ουκρανία και του ΟΑΣΕ. Δυστυχώς παρατηρούνται τα παραστατικά ξυλοδαρμού των θρησκευόμενων της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας από τις ειδικές ομάδες αστυνομίας. Λόγου χάριν, στο χωριό Εκατερίνοβκα του νομού Τερνόπολσκιι οι θρησκευόμενοι εκδιώχθηκαν από το ναό τους και δάρθηκαν από τους αστυνομικούς του τμήματος του Υπουργείου Εσωτερικών με γκλομπς, γεγονός που προκάλεσε κατάγματα χεριών και άλλα τραύματα. Η ενορία του χωριού Πτίτσα που κατάφερε φέτος να αποσύρει την κατάσχεση του ναού της σε μία μέρα μετά από την απόφαση δικαστηρίου το έχασε πάλι εξαιτίας της εισβολής κάποιων ένοπλων ατόμων στο ναό κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας. Είναι μόνο δύο παραδείγματα από μία σειρά βίαιων περιστατικών κατά τους θρησκευόμενους της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Συχνά οι δημόσιοι υπάλληλοι και οι αντιπρόσωποι των αρχών επιτρέπουν στον εαυτό τους να εκφράζουν δημοσίως την αρνητική τους στάση απέναντι στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία και να την ονομάζουν «συνεργάτη της κατοχής», «πράκτορες της Μόσχας» και υποστηρίζουν το μη-αναγνωρισμένο «Πατριαρχείο του Κιέβου» (βλ. τον απολογισμό για την προστασία των δικαιωμάτων και το οπτικό υλικό για τις συγκρούσεις). Γι’ αυτό το λόγο δεν έχουμε αμφιβολία ότι ακόμα και πιθανή σωστή από τη νομική και κανονική άποψη απόφαση του Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως για την παραχώρηση αυτοκεφάλου σε μη-κανονικές (σχισματικές) κοινότητες θα προκαλέσει μία σειρά βίαιων καταλήψεων των ναών της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, γιατί πολλοί πολιτικοί ριζοσπαστικοί οργανισμοί στην Ουκρανία περιμένουν αφορμή για να ξεκινήσουν τέτοιες πράξεις.

Στην ιστορία έχουν λάβει χώρα οι περιπτώσεις όταν το Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως δέχτηκε κάτω από το ομοφόρο του τις σχισματικές φατρίες χειροτονώντας εκ νέου τους επισκόπους και ιερείς. Έτσι έγινε το 1995 με την Ουκρανική Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία στις ΗΠΑ η οποία επίσης παρότι αποτελούσε ένα μη-αναγνωρισμένο, σχισματικό θεσμό εισήχθη στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως (μέσω της επαναχειροτονίας του κλήρου) και μετέπειτα έγινε κανονικό του μέρος. Και αυτό έγινε παρά τις διαμαρτυρίες μερικών εκκλησιών. Εάν η Κωνσταντινούπολη αγνοήσει τα θέματα της εκκλησιολογικής θεωρίας ή θα τα ερμηνεύσει με το δικό της τρόπο, αυτό το σενάριο μπορεί να διαδραματιστεί και στην Ουκρανία. Αλλά για να γίνει αυτό χρειάζεται η συμφωνία του «Πατριαρχείου του Κιέβου» για την επαναχειροτονία του κλήρου γεγονός που στην ουσία θα δηλώνει τη δημόσια αναγνώριση του σχίσματος, όμως προς το παρόν δε φαίνεται «το Πατριαρχείο του Κιέβου» να μετανιώνει για το σχίσμα.

Γι’ αυτό το λόγο ας ελπίσουμε ότι τα πρόσωπα που μπορούν να επηρεάσουν τις με ή τις δε αποφάσεις θα εξετάσουν το θέμα προσεκτικά και φρόνιμα και θα λάβουν υπ’ όψιν το γεγονός ότι οι εντάσεις στον τομέα της θρησκείας στην Ουκρανία είναι ήδη υψηλές και ότι η λήψη ριζοσπαστικών αποφάσεων μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές συνέπειες για τον πληθυσμό μας και την χώρα μας.